Τον Αύγουστο που μας πέρασε, λίγο πριν από τις καλοκαιρινές διακοπές που τώρα φαντάζουν μία αιωνιότητα μακριά, βρέθηκα στην Κοπεγχάγη, στο πλαίσιο της Εβδομάδας Μόδας, και είχα τη σπάνια ευκαιρία να "ρουφήξω” από κοντά όλη την πληροφορία του street style των κατοίκων και των επισκεπτών της, το οποίο μέχρι πρότινος χάζευα σε φωτογραφίες όταν έστηνα τα αντίστοιχα άρθρα μου για το αμίμητο στιλ των Σκανδιναβών. Το καλοκαίρι είναι αδιαμφισβήτητα η καλύτερη εποχή να επισκεφτεί κανείς την πρωτεύουσα της Δανίας και η Εβδομάδα Μόδας, μια στιγμή που η πόλη πάλλεται.
Αυτές οι δύο συγκυρίες, μαζί με την γραφική ομορφιά του Nyhavn και των πολύχρωμων σπιτιών του - για να αναφέρω μία μονάχα από τις γοητευτικές γωνιές της πόλης - ευνοούν ιδιαίτερα το street style. Χωρίς τη ζέστη της νότιας Ευρώπης, αλλά και χωρίς το τσουχτερό κρύο του βορρά, οι Δανοί και όσοι έχουν την τύχη να βρίσκονται εκείνη την στιγμή στην Κοπεγχάγη έχουν το ιδανικό κλίμα για να πειραματιστούν στιλιστικά. Αλλά αυτή η όρεξη για στιλιστική έκφραση μοιάζει να μην είναι συγκυριακή. Αντίθετα, φαίνεται να είναι τρόπος ζωής, όπως είναι για την Κοπεγχάγη η βιωσιμότητα, η προσβασιμότητα και η συμπερίληψη.
Σε λιγότερο από 48 ώρες στην πόλη είδα άτομα με κάθε πιθανό κινητικό πρόβλημα να κυκλοφορούν και να απολαμβάνουν την πόλη τους με πλήρη αυτονομία. Όπως είδα και την τρίτη ηλικία να κυκλοφορεί δύο ταχύτητες κάτω συναντώντας απεριόριστο σεβασμό. Χωρίς βρωμιά, εγκαταλελειμμένα κτίρια με προσόψεις με θηριώδεις σκαλωσιές καλυμένες με πράσινο δίχτυ ασφαλείας, κάδους για μπάζα που κόβουν την απρόσκοπτη κυκλοφορία στο ήδη κατεστραμμένο πεζοδρόμιο και μυρίζουν ψοφίμι (Καλησπέρα, από Πανόρμου, όλα καλά;) και γκετοποιημένα στενά όπου βρίσκουν καταφύγιο οι παρίες του αστικού κέντρου και λαμβάνουν χώρα κάθε λογής νταραβέρια, πώς η γιορτή του προσωπικού στιλ να μην είναι καθημερινότητα;
Κοπεγχάγη - Παρίσι - Αθήνα. Πού θες να πάς;
Διαβάζω στο Chaotic Data της Ελισάβετ Φάκου, ένα από τα αγαπημένα μου Substack blogs, το τελευταίο της άρθρο με τίτλο "48hrs in Paris observing | What people wear in Paris these days”. Σε αυτό η Φάκου εξερευνά μία πάρα πολύ έξυπνη και ταυτόχρονα όμορφη σκέψη, το πώς επηρεάζει η πόλη το στιλ των κατοίκων της. Αμέσως, ήρθε στο μυαλό μου η Κοπεγχάγη με την προσγειωμένη ομορφιά της και τους κατοίκους που έμοιαζαν σα να έχουν ξεπηδήσει από το πιο fashion updated Instagram feed. Κι έπειτα η Αθήνα και η όλο πιο ζοφερή εικόνα της τελευταία χρόνια. Η Φάκου, που είχε κάποιο καιρό να επισκεφτεί το Παρίσι, παρατηρεί ότι στο πλαίσιο της πρόσφατης διοργάνωσης των Ολυμπιακών Αγώνων πραγματοποιήθηκε ένα σοβαρό ρετουσάρισμα στην πόλη.
Αυτό φυσικά δεν συνέβη χωρίς το απαραίτητο gentrification, το οποίο επηρεάζει έμπρακτα την καθημερινότητα των κατοίκων της γαλλικής πρωτεύουσας - όσων αντέχουν ακόμα οικονομικά να διαμένουν σε αυτή -. Εκτός από την περιγραφή μιας ευχάριστης εικόνας, η Φάκου παράλληλα κάνει μία πολύ σημαντική παρατήρηση για τη μείωση της εγκληματικότητας ως συνέπεια του παραπάνω. Αυτή φυσικά δεν μπορεί παρά να είναι θετική για την ανάπτυξη μιας πόλης και να επηρεάζει πολύ πιο πυρηνικά απ' ό,τι τολμάμε να σκεφτούμε, ειδικότερα στη Γαλλία, τις στιλιστικές επιλογές των κατοίκων της. Φυσικά οι Γάλλοι, όπως άλλωστε τονίζει η αρθογράφος, έχουν ακόμη ασχήμιες τις οποίες κρύβουν κάτω από τα δικά τους χαλάκια στα προάστια του Παρισιού. Μπροστά στη συμαζεμένη εικόνα της Πόλης του Φωτώς κάθε Έλληνας που έζησε το όνειρο της "Αθήνας 2004" μειδιά προβάροντας ένα "Je te l'avais bien dit" (μτφ. "Στά λεγα") για να το ξεστομήσει μέσα στην επόμενη τετραετία.
Το κείμενο της Ελισάβετ με ενέπνευσε, λοιπόν, να θέσω το ίδιο ερώτημα για την πολύπαθη και τουριστικά ανεπτυγμένη Αθήνα μας (ναι κι όμως αυτά τα δύο χαρακτηριστικά, συνυπάρχουν στην ίδια πρόταση).
Αθήνα, Σ’ αγαπάω να της λες
Πριν από περίπου 12 χρόνια, στα πρώτα μου βήματα στη δουλειά, είχα τη χαρά να πάρω συνέντευξη από έναν από τους πιο hot fashion bloggers της εποχής, τον φωτογράφο, Yvan Rodic, ψηφιακό νομά που ταξίδευε σε όλο τον κόσμο φωτογραφίζοντας ανθρώπους σε πολιτιστικές εκδηλώσεις και event μόδας για το blog του, "FaceHunter". Από όλες τις ερωτήσεις που είχα ετοιμάσει για εκείνον, μία με ενδιέφερε να απαντήσει περισσότερο. "Έχουν οι Αθηναίο στιλ;”, τόλμησα να ρωτήσω φορώντας ένα χακί στρατιωτικό πουκάμισο του αδερφού μου δεμένο με ζώνη στη μέση, ένα βινύλ κολάν από fast fashion αλυσίδα, τσάντα από τη λαϊκή και ένα ζευγάρι μποτάκια με τρουκς, που είχαν ήδη ζήσει μία ζωή ως knee-high μπότες, τις οποίες και μεταποίησε η μαμά μου για να με βοηθήσει να πιάσω το trend των ankle boots δίχως να ξοδέψουμε χρήματα.
Ήμουν πεπεισμένη ότι ο κύριος Rodic θα είχε γοητευτεί από τα παράξενα παιδιά της πόλης, τα οποία, εθισμένα στο Tumblr και τη μουσική της Lana Del Rey, έχτιζαν το προσωπικό τους στιλ μέσα από ευρήματα που ανακάλυπταν στα πρώτα βιντατζάδικα και στα "swipe not shop” parties. Η απάντησή του, που δεν θυμάμαι να σας μεταφέρω αυτολεξεί, ήταν κάπως άνευρη. Προσπάθησε να μου πει μάλλον ευγενικά ότι το αθηναϊκό street style δεν τον εντυπωσίασε καθόλου. Από τότε πολλά έχουν αλλάξει. Η Αθήνα του 2012 μεταμορφώνονταν σταδιακά, μέσα στη βαθιά τομή της οικονομικής κρίσης, σε τουριστικό προορισμό.
Οι hipsters, η νέα φυλή της, άρχισαν να την ανακαλύπτουν από την αρχή περνώντας με την ίδια επιμέλεια που άπλωναν την μπριγιαντίνη στα περιποιημένα μουστάκια τους, το απαραίτητο λούστρο στην παρακμή της. Το παραγνωρισμένο μαγέρικο στη στοά με τα ρεβύθια που μοιάζουν σα της μαμάς (μόνο που όταν τα έφτιαχνε εκείνη Τετάρτη ή Παρασκευή δεν τα έτρωγες), το καφενείο που μαζεύονται οι ηλικιωμένοι της περιοχής για να παίξουν πρέφα και σερβίρει μπύρα και μεζέ με 3,50 ευρώ, το κωλόμπαρο με τη φιλική ιδιοκτήτρια από χώρα του πρώην ανατολικού μπλοκ στο οποίο μπορείς να ακούσεις βαριά λαϊκά από νωρίς και να προλάβεις να φύγεις προτού σκάσουν οι πρώτες ανησυχητικές φάτσες (δεν ήταν, δηλαδή, ακόμα για σένα. Παμ!) έγιναν οι τόποι όπου καλλιεργήθηκε ένα νέο στιλ για να μπορούμε εμείς σήμερα να φτιάχνουμε memes για φασαίους. Πρόκειται για μία νομοτελειακή διαδικασία που συμβαίνει σε όλα τα αστικά κέντρα από τα μέσα του 20ου αιώνα κι έπειτα.
Δεν ήταν όμως ποτέ αρκετό να αλλάξει την εικόνα της Αθήνας. Τα πολύχρωμα πουκάμισα των αγοριών, οι pinup εμφανίσεις τον κοριτσιών με φουλάρια δεμένα στα μαλλιά και ένα κοκοράκι να εξέχει έκαναν τη βόλτα τους μεταξύ Κεραμεικού και Αγίας Ειρήνης χαρίζοντας λίγο από το coolness τους στα πρώτα στέκια που γειτνίαζαν με στενά που μυρίζουν κάτουρο και σκυθρωπούς βιοπαλαιστές που μοιάζουν να ντύνονται αποκλειστικά με την παλέτα που σήμερα ανήκει στην τάση της ήσυχης πολυτέλειας: γκρι, χακί, καφέ, μαύρο. Μέχρι η Αθήνα μας να πάρει τη σημερινή της μορφή, καλλιτέχνες από τις χώρες της Βόρειας Ευρώπης βρήκαν στην πρωτεύουσα της χώρας που θεωρούσαν υπεύθυνη για όλα τους τα οικονομικά δεινά, μια νέα γη της επαγγελίας με φθηνά ενοίκια σε πρώην καταστήματα μικρών επιχειρήσεων που έγιναν τώρα το νέο τους ατελιέ. Ω, τι ειρωνεία!
Αυτοί οι πρώτοι καλλιτεχνικοί μετανάστες έφεραν μαζί τους το στιλ του σύγχρονου ευρωπαϊκού - ας πούμε - underground. Αν δεν φορούσες αθλητική ζακέτα ή φούτερ με sequin φούστα και ορειβατικό μποτάκι στα εγκαίνια γκαλερί ένα στενό πιο πάνω από την Ιάσωνος όπου εδράζουν οι περισσότεροι οίκοι ανοχής στο Μεταξουργείο, δεν ήσουν "in”. Αναπλάσεις που έμειναν στη μέση και πολιτικός διχασμός με τη μορφή κόκκινης ή μαύρης μπογιάς στα κατεβασμένα ρολά κάθε υποκαταστήματος τράπεζας του εμπορικού τριγώνου είναι το σκηνικό μπροστά από το οποίο περπατάνε καλυμμένοι με όλο και περισσότερα tattoo οι ήδη εξαντλημένοι από τη ματαιότητα millennials.
Βρίσκονται σε μία μεταιχμιακή κατάσταση, αναζητώντας την ταυτότητά τους παράλληλα με corporate boys and girls στριμωγμένα στο dress code μιας δουλειάς που δεν τους προσφέρει τίποτα περισσότερο από μελλοντικά προβλήματα υγείας και εξαθλιωμένους γονείς με μειωμένες συντάξεις που ψάχνουν το επόμενο μαύρο ζέρσεϊ μπλουζάκι σε ένα από τα πολλά "κινέζικα” που ξεφύτρωσαν σαν μανιτάρια σε κάθε γειτονιά, ακριβώς δίπλα από το ενεχυροδανειστήριο που έδωσαν τα τελευταία τους χρυσαφικά για να βγάλουν απλώς το μήνα. Αν κάτι πρέπει όμως να τους αναγνωρίσει κανείς είναι πως είναι ακόμη τολμηροί. Εξερευνούν το προσωπικό τους στιλ και μετατρέπουν την αφραγκία σε δημιουργικότητα, όπως παραδοσιακά συμβαίνει στον κόσμο του hip. Μέχρι αυτή η διέξοδος, να γίνει mainstream.
Ανάπτυξη και φασαίοι
Μία πανδημία αργότερα, οι παραπάνω πρωταγωνιστές μάς επέστρεψαν στην πόλη των boutique hotels, των airbnbs και της νεοφυούς επιχειρηματικότητας που ανταγωνίζεται για το καλύτερο προζυμένιο φρατζολάκι, το πιο κολασμένο BLT και καλείται να απαντήσει σε ερωτήματα όπως "Είναι η παλόμα το νέο τζιν;” και "Γαύρος μαρινάτος ή χτένια κάνουν το καλύτερο pairing με βιολογικό κρασί από τους αμπελώνες της Σαντορίνης;”. Στα μέρη που βρίσκεται η απάντηση, βρίσκονται και οι φασαίοι, η μετεξέλιξη των hipsters, με τις στιλιστικές τους επιλογές. Ένα χαρμάνι που αποθεώνει την ίδια στιγμή την queer ταυτότητα, το βαλκανικό DNA που έχουμε πια αγκαλιάσει, τη γκαρνταρόμπα των ράπερ και κάθε πιθανό TikTok trend, από την ήσυχη πολυτέλεια μέχρι το lazy luxury και από το demure μέχρι το brat.
Από τα πιο πρόσφατα διακριτικά των φασαίων (μιας και για τον βασικό στιλιστικό κώδικα της φυλής σας έχω γράψει αναλυτικά εδώ), τουριστικά T-shirts και καπέλα που γράφουν Athens (ή το όνομα κάποιου από τα νησιά που δεν μπορέσαμε να επισκεφτούμε ούτε φέτος λόγω αύξησης τιμών - η Ψίμυθος γλίτωσε, καθότι εναλλακτική, δεν προσφέρει τέτοια παρωχημένα σουβενίρ) φορεμένα από τους γηγενείς. Μία κίνηση που περιγελά τρυφερά τον στερεοτυπικό τουρίστα περασμένων δεκαετιών και λέει στον σημερινό "go home”. Την επισφράγισε με την εικονογραφία της άλλωστε και η Μαρίνα Σάττι. Μία διευκρίνηση εδώ, φυσικά και είμαι κι εγώ μία φασαία.
Η εικόνα είναι ενδιαφέρουσα. Είναι, φορές, λιγότερο τολμηρή απ’ ό,τι ήταν όταν η γενιά των millennials διένυε τη δεκαετία των 20 - κάτι απόλυτα λογικό, εμείς μεγαλώνουμε και η όρεξή μας για στιλιστικό πειραματισμό συχνά λυγίζει υπό το βάρος της καθημερινότητας και η Gen Z αγκαλιάζει συνεπαρμένη εφήμερα trends που δεν προλαβαίνουν να διαμορφώσουν για αυτή μία ενιαία στιλιστική ταυτότητα. Τους ξεχωρίζεις βέβαια τους Zoomers από την άψογη επιδερμίδα και το τέλειο μακιγιάζ, μιας που το νέο thrift shop είναι τα καταστήματα καλλυντικών που ανανεώνουν συχνά το ράφι με τα τελευταία korean beauty προϊόντα. Δεν είναι όμως επουδενί η εικόνα μιας πρωτεύουσας που έχει μία ξεκάθαρη στιλιστική κατεύθυνση, όπως η Κοπεγχάγη ή το Παρίσι. Ίσως ακριβώς εκεί να κρύβεται και η γοητεία της Αθήνας, στο αναπάντεχο, ή έτσι λέμε εδώ και χρόνια για την ασχημόμορφή πόλη μας όσοι συντάκτες επιχειρήσαμε να καταπιαστούμε με αυτή, για να χρυσώνουμε το χάπι πρώτα σε μας του ίδιους και έπειτα στους αναγνώστες μας. Ότι η Αθήνα είναι αυτό που είναι γιατί πρέπει να πασχίσεις να βρεις την ομορφιά σε αυτή.
Προσωπικά, λίγο βαρέθηκα. Η Αθήνα είναι σαν εκείνο τον τοξικό σύντροφο που όμως είναι πάρα πολύ όμορφος και cool και όταν έχει τις καλές του νομίζεις πως είσαι στον παράδεισο, αλλά δε χρειάζεται παρά μία ασήμαντη αφορμή για να υψώσει ταυτόχρονα όλα τα red flags του λες και υποδέχεται κάποιον επίσημο έξω από κυβερνητικό κτίριο. Αλλεπάλληλα άτυχη στην τοπική αυτοδιοίκηση, αδυνατεί να τουβαλιάσει τις πληγές της μέσα σε μία ακόμη tote bag εναλλακτικής μπάντας που έχει ακουμπήσει πάνω σε όλα τα πεζοδρόμια της Νεάπολης Εξαρχείων. Απλά δεν χωράνε. Είναι τόσες πολλές.
Οι συνθήκες διαβίωσης σε μία πόλη φυσικά και επηρεάζουν το street style των κατοίκων της. Είναι μία ευπρόσδεκτη προσθήκη στην γενικότερη αισθητική της, το επιστέγασμα της συνολικής ομορφιάς της που αυτοδιοίκηση, αλλά και κάτοικοι έχουν επιμεληθεί με φροντίδα και αγάπη για την ίδια την πόλη και τους ανθρώπους που την κατοικούν και την επισκέπτονται. Η Αθήνα, για την ώρα, ξέρει μονάχα να λιώνει, όπως λέει και το δημοφιλές τραγούδι του The Boy, "Γλυκειά μου αγάπη". Το αν θα μάθει να αγαπά και να αγαπιέται παραμένει μια εξοντωτική απορία.
